เมื่อพูดถึงจันทบุรีเราก็จะวางแผนเที่ยวกินสวนทุเรียน เที่ยวหาดคุ้งวิมาน กินอาหารทะลพื้นเมือง แต่รู้หรือไม่ว่า ที่จันทบุรียังมีการเที่ยวอีกรูปแบบ คือ ไปเที่ยวเมืองโบราณ โดยจันทบรีนั้น มีเมืองโบราณสำคัญตั้งอยู่ตีนเขาสระบาป ชื่อ เมืองโบราณเพนียด
โบราณสถานเมืองเพนียด
โบราณสถานเมืองเพนียด บ้างก็เรียกเมืองกาไว หรือบ้างก็เรียกเมืองเก่าจันทบูร ตั้งอยู่ที่ตําบลคลองนารายณ์ อําเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี ใช้เวลาไม่นานขับจากใจกลางเมือง มุ่งหน้าไปทางเขาสระบาป ขับผ่านวัดทองทั่ว เข้าไปชุมชนก็จะพบโบราณสถานเพนียด
โบราณสถานเพนียด เป็นบารายศิลาแลงขนาดใหญ่ เราสามารถเดินขึ้นไปชมทัศนียภาพโดยรอบได้ จากการศึกษาป้ายในโบราณสถานพบว่าบริเวณรอบๆ ยังพบรอยแนวคันดิน รอยกลุ่มโบราณสถานในพื้นที่ชาวบ้าน (ไม่ได้ขอเข้าชม) ทำให้นักโบราณคดี สันนิษฐานว่า เป็นปราสาทสามหลัง แบบขอม และมีบารายในการทำพิธีทางศาสนา คาดว่าสร้างอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15-17 โดยการวิเคราะห์จากเครื่องปั้นดินเผาที่ขุดพบโดยรอบ
สาเหตุที่ชื่อเพนียด เพราะเรียกตามชาวบ้านที่เข้าใจผิดมานานว่าสระน้ำขนาดใหญ่นี้ คือ เพนียดคล้องช้าง จนในภายหลังที่นักโบราณคดีเข้าสำรวจบริเวณพบหลักฐานเพิ่มเติม เลยทำให้เปลี่ยนแปลงความเข้าใจแต่คงไว้ซึงชื่อเดิมไว้
จารึกวัดทองทั่ว-ไชยชุมพล หนึ่งในจิ๊กซอว์สำคัญของงานโบราณคดี
หลักฐานที่สำคัญที่้ค้นพบในเมืองโบราณเพนียด คือ จารึกจันทบูร เขียนไว้ว่า “ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12 พระเจ้าอีศานวรมันที่ 1 แห่งอาณาจักรเจนละ (ครองราชย์ พ.ศ.1159 – 1178) ทรงรับสั่งให้สร้างและประดิษฐาน ณ เทวสถาน โดยอุทิศข้าทาส และ โค-กระบือ ถวายแด่เทวสถานนั้น” เป็นหลักฐานสำคัญว่าบริเวณจันทบุรี เป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรเจนละ ที่มีอิทธิพลอย่างกว้างขวางในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่ลุ่มแม่น้ำโขง
พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านวัดทองทั่ว แต่คุณค่าระดับประเทศ
แวะเดินเล่นชมบาราย ที่โบราณสถานเมืองเพนียดเสร็จแล้ว ควรไม่พลาดเดินทางไปชม พิพิธภัณฑ์โบราณสถานเมืองเพนียด ที่วัดทองทั่ว พิพิธภัณฑ์นี้ จัดทำขึ้นโดยพระถาวร ถาวโร เจ้าอาวาสวัดทองทั่ว เพื่อรวบรวมโบราณวัตถุที่ได้พบจากการสำรวจบริเวณเมืองเพนียด และนำมาเก็บไว้ให้ลูกหลายชาวไทยได้ชม เปิดให้บริเวณครั้งแรก เมื่อวันที่ 13 เมษายน พ.ศ. 2550
ทับหลังแบบถาลาบริวัตที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย
ทับหลังแบบถาลาบริวัต อายุเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย มีการขุดพับทับหลังแบบถาลาบริวัติ หรือ ทับหลังที่สลักลวดลายกนกผักกูดและมกรคายวงโค้ง กึ่งกลางของวงโค้งเป็นวงกลมรูปเหรียญ ขอบขมวดลายก้นหอย ภายในประดับครุฑยุดนาค ใต้วงโค้งประดับลายพวงอุบะ เป็นศิลปะแบบเขมรโบราณ ที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดียยุคคุปตะ ความสำคัญของทับหลังมีพบในเมืองโบราณเพนียดนี้ คือ มีอายุเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย สลักจากศิลาทราย อายุราวพุทธศตวรรษที่ 12 หรือประมาณ 1,400 ปีมาแล้ว
มีการค้นพบ ทับหลังแบบถาลาบริวัต จำนวนสองชิ้นที่เมืองโบราณ ชิ้นแรกจัดแสดงที่ พิพิธภัณฑ์โบราณสถานเมืองเพนียด ที่วัดทองทั่ว อีกชิ้นนำไปจัดแสดงที่พิพิธสถานแห่งชาติพระนคร
โบราณวัตถุชิ้นสำคัญที่น่าชม
ทับหลังลวดลายดอกไม้ใบไม้ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 13 หรือ 1320 ปีมาแล้ว
